تاریخچه صحافی
پس از اختراع چاپ توسط گوتنبرگ در ۱۴۴۰م. بازار چاپ و نشر کتاب رونق پیدا کرد. با افزایش تعداد باسوادان و به تبع آن رونق بیشتر بازار نشر، بازار صحافی نیز گرم شد. بعضی از صحافان عاشقانه و هنرمندانه به این کار میپرداختند و حتی گاهی جلد را از محتوا ارزشمندتر، میساختند.
تا اوایل قرن بیستم، یعنی پیدایش صحافی ماشینی، صحافی به صورت دستی انجام می شد.. از ۱۹۳۰ بهبعد، یعنی با پیدایش نخستین ماشینهای مجهز صحافی، تمامی مراحل صحافی توسط ماشین انجام میگرفت. البته امروزه هنوز هم صحافی به صورت دستی انجام می شود. صحافی دستی استحکام بیشتری دارد، ولی بدیهی است که بسیار کندتر از صحافی ماشینی انجام میگیرد. صحافی ماشینی با اختراع ماشینهای مجهزتر همواره در حال تکامل بوده است.
در دهه ۱۹۵۰، صحافی بدون نخ موسوم به “تهچسب” ابداع و مرسوم شد. این شیوه صحافی که بدون استفاده از عمل دوخت و بهوسیله ماشین انجام میگرفت، جانشین تهدوزی شد. از این پس با استفاده از تسمه نقاله، مراحل صحافی با سرعت زیاد و در یک خط تولید انجام گرفت.
در اوایل ۱۹۶۰ مراحل مختلف کار صحافی، از دوختن تا پرس کردن و بستهبندی، بدون دخالت دست انجام میگرفت. در اواخر دهه ۱۹۶۰، ماشینهایی بهوجود آمدند که قادر بودند تا ۶۰ جلد کتاب را در یک دقیقه صحافی کنند. در صحافی ماشینی پیشرفته امروزی، مراحل مختلف صحافی که جدا جدا و توسط ماشینهای مختلف انجام میگرفت، یکپارچه شده است. این ماشینها تمامی مراحل صحافی را انجام داده، حتی در آخرین مرحله برای توزیع بستهبندی میکنند.
پیشینه صحافی در ایران
صحافی و جلدسازی در عصر صفویه به اوج رسید و هنرمندان اصفهانی در تکامل آن ابتکار و خلاقیت بیمانندی از خود نشان دادند بود. در دوره صفویه در سمرقند، بخارا، مشهد و اصفهان کاغذسازی رواج داشت و تا زمان قاجار نیز ادامه پیدا کرد ولی بعد از آن کاغذسازی دستی تنزل و کاغذسازی به شکل دیگری رونق یافت.
این هنر در دوره تیموریان و بخصوص در مکتب هرات پایهگذاری شده بود. انتخاب اصفهان به پایتختی و حمایتی که از هنرمندان به عمل آمد باعث شد قرآنهای دست نوشته مجلل و فاخر به بهترین وضع و شیوه صحافی شود. نسخههای زیادی از شاهنامه، اشعار نظامی، جامیو آثار سایر سرایندگان نامدار و مشهور به دست جلدسازان و صحافان به شاهکارهائی از هنر تبدیل بشوند. در این زمان بود که آثار خطاطان بزرگ نستعلیق مانند سلطان علی مشهدی، میرعلی کاتب و دیگران جمعآوری شد و جلدسازان با استفاده از روشهای ابداعی خویش آثاری بوجود آوردند که بسیاری از آنها امروز زینت بخش موزههای بزرگ جهان است. هنرمندان بزرگ این فن در فنون صحافی و اقسام جلدسازی سوخت و روغنی و ساه و حاشیهسازی کتب این هنر را به مرحله ای رساندند که بسیاری از آثار این دوران بر مکتب هرات برتری یافتند. در دوره صفویان هنرمندان این رشته از صنعت دستی در بیشتر صنایع ظریفه آن روزگار مهارت داشتند بهطوریکه در شرح حال اکثر قریب به اتفاق این هنرمندان میبینیم در خطاطی و نقاشی و تذهیب و مرکبسازی و میناکاری و کاغذسازی نیز سرآمد بودند. پس از دوره صفوی با انتقال پایتخت از اصفهان هنر صحافی نیز مانند دیگر هنرها در بوته فراموشی گرفتار شد. در دوران قاجار بار دیگر صحافان و جلدسازان به احیاء این هنر پرداختند. از بزرگان این هنر در دوران قاجاریه آقا محمدتقی صحاف اصفهانی است که علاوه بر صحافی و جلدسازی در طراحی و رسامی و طرح نقشههای قالی و کاشی کاری و معرقسازی با پوست و بسیاری از فنون دیگر در زمان خود بینظیر بود.
فردریش لانکامرر در سالهای پس از جنگ دوم تا پس از انقلاب ایران نقش مهمی در صنعت صحافی ایران داشت و کتابهای صحافی شده او در موزهها و مجموعههای خصوصی نگهداری میشود.
منابع
سایت همشهری آنلاین
کتاب آشنایی با صنعت چاپ از حروف چینی تا صحافی